Kijk op de Classic Bike Garage facebookpagina
Stuur een email
Kijk op de Classic Bike Garage YouTube pagina
MotorMemories

Motorfietsbezit in de jaren 50

1951 - Jaap Doorn met zoon Peter op de Zündapp DB200 van Toon BökeHoe zag het motorfietsbezit in de jaren ’50 er uit? Dat vroegen we ons hier al langer af en daarom vroegen we het CBS om inzage te krijgen in statistische gegevens uit die tijd. Kort daarop kregen we flink wat cijfermateriaal over het bromfiets-, scooter- en motorfietsbezit in Nederland. De peildatum van de gegevens was 1 augustus 1955 en veel informatie gaat terug tot voor de Tweede Wereldoorlog. Een prachtige kans om een mooi beeld te schetsen van het motorbezit in de jaren 50 en antwoord te krijgen op onze vragen.

Het totale motorfietsbezit

Motorfietsbezit jaren '50 - aantallen motorfietsen en scootersIn Nederland waren eind 2020 zo’n 680 duizend motorfietsen geregistreerd. In 1955 was dat volgens de CBS-cijfers wel anders. Toen stonden ruim 145 duizend motorrijwielen (motoren en scooters) in de boeken. Nu rijden we veelal motor als vrijetijdsbesteding. Soms is er een motorfiets voor woon/werkverkeer of als zakelijk vervoersmiddel. In de jaren vijftig was dat anders. Toen was een motorfiets, scooter of brommer dagelijks vervoer om ermee van en naar het werk te rijden. En vaak werd het gemotoriseerde rijwiel ook voor uitstapjes en/of vakantievervoer gebruikt. Niet uit luxe, maar uit pure noodzaak. Auto’s waren nauwelijks bereikbaar voor het grootste deel van de bevolking.

Motorfietsbezit per merk

Top 30 aantallen motorfietsen per merk en cilinderinhoudUit de cijfers van het CBS blijkt dat in 1955 in Nederland 96 bekende motormerken geregistreerd waren. Daaruit hebben we een Top 30 samengesteld die in de grafiek is weergegeven. Het grootste deel (130 duizend) van de 146 duizend motoren en scooters die rondreden, waren eencilinder tweetakten. De cilinderinhoud was bescheiden: 100-500cc. Slechts 11 duizend motoren hadden een tweecilinder motor. In de grafiek zijn die in geel weergegeven. Van vierduizend motorrijwielen was niet bekend hoeveel cilinders ze hadden.

Uit de grafiek blijkt dat DKW met ruim 20 duizend motorrijwielen verreweg het meest geregistreerde merk was. En dan vooral in de lichte klasse tot 120 kg. bijvoorbeeld de DKW RT125 (foto). Maar ook de lichtste variant, de RT3 die hier al eens in de werkplaats is geweest. Op de tweede plaats stond Jawa met 15.484 motoren. Opvallend hierbij is dat iets meer dan 10% van dit aantal al uit tweecilinders bestond. Jawa timmerde in die tijd stevig aan de weg (advertentie). En dan wilde de importeur natuurlijk ook graag dat er Jawa Tweetakt-olie werd gebruikt. 
In een Jawa hoort Jawa tweetakt-olie, volgens de importeur

Motorfietsbezit van Nederlands fabricaat

Op de derde plaats met ruim 14 duizend geregistreerde motorrijwielen van de Nederlandse fabrikant Sparta. Ook van dit merk waren verreweg de meeste geregistreerde motoren een eencilinder tweetakt (Sparta advertentie voor de Motorrai 1955). Sparta maakte wel tweecilinder tweetakt motoren maar daarvan staan er maar 187 geregistreerd in 1955. Een topjaar voor Sparta was 1950. De meeste Sparta’s die in 1955 geregistreerd stonden hadden dat bouwjaar (2.610 stuks, 1.000 meer dan het jaar er voor en er na).

Opmerkelijk is in de cijfers dat er voor het bouwjaar 1940-44 1.089 Sparta’s staan genoteerd. En dat terwijl meerdere bronnen melden dat de Apeldoornse Spartafabriek in de Tweede Wereldoorlog gedwongen vliegtuigmotoren voor de Duitse bezetter moest bouwen en er geen rijwielen werden geproduceerd. Er is wel sprake van een verhoogde productie kort na de oorlog en dat was mogelijk omdat er een lading motorblokjes verborgen zijn gehouden voor de bezetter. Voor het bouwjaar 1945-49 staan 1.683 stuks genoteerd.

Op de elfde plaats staat de eveneens Nederlandse fabrikant Eysink met 3.848 registraties. Hoewel de fabrikant in 1951 failliet ging zijn er volgens de gegevens enkele jaren daarna nog motoren op kenteken gezet.

Duits en Tsjechisch

Motorfietsbezit jaren '50 - Advertentie voor Puch motorenMet uitzondering van Sparta op de derde plek is de top 6 volledig gedomineerd door Duitse en Tsjechische motorrijwielen. Zij nemen totaal 56.686 registraties voor hun rekening en dat is bijna 40% van het totaal. Daarmee maken ze een groot deel uit van het motofietsbezit in Nederland. NSU staat met ruim zeven duizend registraties op een vierde plaats gevolgd door Puch en CZ met respectievelijk 7.140 en 6.664 motorrijwielen. Ook het merk met de minste registraties was Duits. Van het merk Lutz (Foto van Lutz motorfietsje) staan op 1 augustus 1955 totaal slechts 22 exemplaren met bouwjaren 1950-51-52 geregistreerd. Opmerkelijk is dat de brandstoftank van deze fiets met hulpmotor werd gefabriceerd van oude gasmaskerkokers. 

Legermotoren

Motorfietsbezit jaren '50 - bouwjaren van motorfietsen die op 1 augustus 1955 geregistreerd stondenIn 1955 waren er nog bijna 25 duizend motorrijwielen met een bouwjaar van voor de oorlog geregistreerd. Dit was al ruim 6 duizend minder dan het jaar er voor. Als we kijken naar het aantal motorrijwielen met bouwjaar 1954 en 55 dan zien we dat in die jaren samen meer dan 39 duizend motoren geleverd zijn. Dan kun je stellen dat er een flinke vernieuwing van het motorrijwielpark in gang was gezet. Sowieso zien we na 1948 een flinke groei in het motorbezit. Wellicht dat in die periode vooroorlogse motoren opgeruimd zijn. 

Als je kijkt naar de bouwjaren die wijzen op oorlogsproductie, dan zie je dat er in 1955 nog ruim 2.100 DKW’s uit de oorlogsperiode geregistreerd staan. Maar ook het aantal vooroorlogse DKW’s is groot: 8.642 stuks. Het aantal Harley-Davidsons uit die periode is 1.391 en er zijn 1.148 Nortons met bouwjaar 1940-44 geregistreerd. Van BSA zijn er kennelijk veel minder na de oorlog achtergebleven: 649 stuks met bouwjaar 1940-44. 

In de cijfers is te zien dat op 1augustus 1954 nog 35% van het totaal aantal motorrijwielen van voor 1945 is. Op 1 augustus 1955 is dit aandeel gezakt naar 26%. Op een advertentiepagina in de juni 1955 uitgave van het weekblad Motor (Advertentievoorbeeld) is nog wel een flink aandeel tweedehandsjes met bouwjaar van voor 1945 te vinden.

Motorfietsbezit jaren '50 - De wegenwacht brengt redding

Tweecilinders

Motorfietsbezit jaren '50 - Top 10: tweecilindersBijna de helft van de 96 merken die in 1955 geregistreerd waren hadden een tweecilinder in het modellenprogramma. De meeste tweecilinders die in 1955 rondreden waren Harley-Davidsons. Maar dat waren geen nieuwe motoren. Slechts vijf stuks hebben het bouwjaar 1955. De bouwjaren ervoor laten elk steeds tussen de 10 en 30 stuks zien. Het grootste deel heeft een bouwjaar dat voor 1944 ligt. Er reden dus voornamelijk ex-leger machines rond (Foto HD-Liberator). Op de tweede plaats staat Jawa met 1.595 tweecilinders. Na de Tweede Wereldoorlog was dit merk zeer populair (advertentie Jawa 250). BMW staat op een derde plaats met bij 1.300 tweecilinder boxermotoren. In het totaaloverzicht van meest geregistreerde merken komt BMW niet verder dan de dertiende plaats (BMW advertentie). Als eerste Britse motormerk staat Triumph op de vierde plaats genoemd. Inmiddels zijn we dan al afgezakt naar 829 geregistreerde motorfietsen (Triumph advertentie). 

Er zijn drie merken in de CBS-cijfers terug te vinden die alleen tweecilinder motoren maakten. Het Zwitserse merk Universal had totaal 24 tweecilinder 4-takt boxermotoren in Nederland geregistreerd waarvan er 12 het bouwjaar 1951 hadden. Ook het Tsjechische merk Ogar (foto Ogar motorfiets) staat alleen met tweecilinder tweetakten genoteerd. Een klein aantal (203) werd tussen 1945 en ’47 geregistreerd. Na 1947 werd dit merk overgenomen door Jawa. Uit Italië kwamen de 59 tweetakt Rumi’s die in de lijst staan (foto Rumi).

Motorbezit jaren '50 - Met een Jawa er op uit

Viercilinders

Op 1 augustus 1955 waren en bijna 131 duizend motorfietsen in Nederland geregistreerd. Slechts 149 (0,113%) daarvan waren viercilinders. Drie daarvan waren Britse Matchless Silver Hawk motorfietsen. In totaal waren er op 1-8-1955 3.003 Matchless motoren geregistreerd. De 26pk sterke 600cc motoren van de Silver Hawk hadden een onder 18 graden geplaatste V-4 motor met een door een koningsas aangedreven bovenliggende nokkenas. De Silver Hawk is van 1921 tot 1935 gebouwd. De toen in Nederland geregistreerde motorfietsen hebben dus op één of andere manier de oorlog overleefd.

Matchless Silver Hawk


Indian Four
Een viercilinder die veel langer in productie was is de Amerikaanse Indian Four. Deze in de laatste versie 40pk sterke viercilinder lijnmotor met een inhoud van 1.266cc, is van 1928 tot en met 1942 gebouwd. Toch zijn er volgens de CBS gegevens in 1955 maar 6 geregistreerd uit een totaal van 818 Indians. Om welke bouwjaren het gaat is niet bekend. Ook is het lastig om iets te vinden over het aantal geproduceerde Fours. De fabriek was niet zo nauwkeurig met de registratie.


Zündapp K600 & K800
Van de 149 geregistreerde viercilinders waren 32 van het merk Zündapp met de typeaanduiding K600 en K800. Mogelijk is het grootste deel van de 32 stuks van het Type K800 omdat er totaal slecht 25 K600’s gebouwd werden die nu veel gezochte verzamelaarsobjecten zijn. Het motorblok van de K800 was als viercilinder 791cc boxermotor uitgevoerd. De aandrijving naar het achterwiel ging via een cardanas. De eerste moderne motorfiets die een vergelijkbaar, maar watergekoeld, motorblok bracht was Honda met de eerste Gold Wing (foto). Totaal zijn er van 1934-38 zo’n 6.964 stuks geproduceerd.


Ariel Square Four
Verreweg het grootste aantal (85 stuks) geregistreerde viercilinders was van het Britse merk Ariel met typenaam Square Four. Deze motor dankt zijn naam aan de opstelling van de cilinders in een vierkant. Dus twee cilinders voor en twee daarachter. Er zijn van 1931 tot 1958 meer dan 15 duizend Ariel Square Four’s gebouwd. In die 27 jaar zijn er vijf verschillende modellen gebouwd met een cilinderinhoud van 498cc (1931-1932), 601cc (1932-1936) en een 995cc (1937-1958 in drie modellen). 


Motorfietsbezit per provincie

Motorbezit jaren '50 - aantal motoren en scooters per provincieHet zal geen verrassing zijn dat in Noord- en Zuidholland op 1 augustus 1955 de meeste motorfietsen en scooters geregistreerd stonden. Het zijn per provincie forse aantallen die samen ruim 40% van het totale motorfietsbezit voor hun rekening nemen. Datzelfde geldt voor het aantal scooters. Het kleinste aantal motoren (3.488) zijn er op dat moment in Zeeland. De minste scooters waren in Drenthe geregistreerd.

Scooteroptocht in de stad

Motorfietsdichtheid

Motorbezit jaren '50 - motorfietsdichtheid per 1000 inwoners per provincieOp 1 januari 1955 woonden er 10,7 miljoen mensen in Nederland. Met 126 duizend motoren betekent dat 1 motor op bijna 85 mensen. Nu leven we met 17,4 miljoen mensen in Nederland en zijn er 680 duizend motoren. Dat is 1 motor op de 25,6 mensen. Ruim een verdrievoudiging van de verhouding en netto bijna 5,5 keer zoveel motoren op de weg. In de grafiek is te zien dat in 1955 in Nederland de meeste motorfietsen per 1000 inwoners in Drenthe rondreden. 

Brommers

Motorbezit jaren '50 - Het aantal bromfietsen versus motorrijwielenDat zie je in mindere mate ook bij de bromfietsen. In 1955 reden er een half miljoen in Nederland rond en in 2020 waren dat er 1,2 miljoen. In 1955 was dat 1 bromfiets op 21,4 mensen en in 2020 was dat 1 op 14,5. Netto is dat bijna 2,5 keer zo veel brommers op de weg. Je kunt dus gerust zeggen dat het hier in Nederland een stuk drukker is geworden met brommers en motoren. En dan zijn de auto’s nog niet eens meegerekend.

Motorfietsbezit - Vijf man in een zijspan

Zijspanbezit

Een motor met zijspan was toen, net als nu, ook al een bijzonderheid. Er waren in 1955 iets meer dan vierduizend (4.162) zijspancombinaties geregistreerd. Op het totale motorfietsbezit is dat iets meer dan 2,8%. Zijspancombinaties waren in de jaren vijftig en ook later veel in gebruik bij politie (foto politiezijspan), wegenwacht en bezorgdiensten. Maar ook werd de zijspan in gezet als familietransport zoals hierboven en op deze foto met vijf personen op een zijspancombinatie. Maar ook een kerstboom past prima in de zijspan zoals hier op de omslag van het kerstnummer van de Motorkampioen uit 1954 is te zien. Familieauto’s waren in die tijd nog een zeldzaamheid. Pas eind jaren vijftig kwam daar wat verandering in. 

Een Jawa was in de jaren 50 een populaire motor

Trends in motorfietsbezit

Als je aan de hand van de cijfers de ontwikkelingen in het motorfietsbezit bekijkt, dan valt op dat in 1954 en ’55 bijna 18.000 nieuwe motoren verkocht werden en dat is op het totaal een flinke groei. Een trend is ook dat er minder lichte motoren (tot 60kg) verkocht werden. Dit is mogelijk te verklaren dat in plaats van een lichte motor liever een bromfiets gekocht werd. De bromfietsverkoop was namelijk ook spectaculair gestegen. Het aandeel motoren in de middenklasse (tot 120kg) is gegroeid, maar de grootste groei zat in de klasse van boven de 120kg. In de cijfers is ook duidelijk te zien dat het aantal vooroorlogse motoren sterk afneemt. In 1954 was het aandeel nog 34% met bouwjaar voor 1945 terwijl in 1955 dit percentage 26% is.

Uit de trends in het motorfietsbezit is af te leiden dat de mensen in de loop van de 50-er jaren meer te besteden hadden. Een auto was nog niet binnen het bereik dus dan maar een nieuwe motor.


INFO:

Related Images:

Dit bericht is geplaatst in Algemeen, Gebruiksgenot, MotorMemories, Nieuws. Bookmark de permalink.

5 reacties op Motorfietsbezit in de jaren 50

  1. Arjan Vergouw schreef:

    Chapeau; ik zou bijna gaan motorrijden, bij mij is het bij een Puch gebleven! Zoals we van je gewend zijn een zeer lezenswaardig artikel en precies de goede foto’s erbij. Zo kom ik de periode met avondklok wel door.

  2. Mark de Rooij schreef:

    mooi stuk Hans…. zoals je de fietsen restaureert…. met verve!

  3. Rob Wetters schreef:

    Leuk artikel Hans. Kost even tijd maar as usual bij jou, gemaakt met veel aandacht en daarom kwalitatief hoogstaand.

  4. Appie van riesen schreef:

    mooi verhaal…..mijn vader heeft een Eysink en een Sparta gehad….Later ook nog een Zundapp….zal de fotoos nog eens opzoeken….heb ze in ieder geval nog wel

  5. Jan Dol schreef:

    Aan dit artikel is duidelijk de nodige research aan vooraf gegaan en dat maakt het bijzonder interessant.

    Met name de ouderen onder ons zullen weer terugdenken aan de jaren 50 van de vorige eeuw bij het lezen en bekijken van de nodige plaatjes. De Jawa´s, Sparta`s en Puch´s en dan met name de twins zien er gelikt uit en bij het zien van de verkoopprijzen uit die tijd, loopt het water je uit de mond. De 250SGS te koop bij de Delftsche Motorenhandel voor Hfl. 1.950.-
    Ik heb meteen het nummer gebeld in de advertentie, maar helaas, zonder succes! Misschien maar goed ook, want waar haal je heden ten dage nog hollandse guldens vandaan. De reclamefoto van Sparta met die juffrouw was overigens knap sexy voor die tijd.

    Dat Ogar door Jawa was overgenomen wist ik niet. Kort na de oorlog, had je in Bussum een befaamde band: The Heartbreakers
    o.l.v. (ik dacht) Henk Grootveld en ik weet pertinent zeker, dat die reed op een grijze Ogar Twin waar hij knap de aandacht mee trok en dat is een understatement. Ik weet ook vrijwel zeker, dat het model gelijk was aan de 250 cc Jawa Perak, dus heb ik altijd aangenomen, dat Ogar de benaming was voor de Jawa Twin. Niet lang daarna kocht mijn vriend Joop (net terug als OVW uit toen nog Ned.Indie) een nieuwe Jawa Twin bij Croes en Co en die was gewoon rood met de naam Jawa op de tank.
    Ik heb de naam Ogar en dan in het grijs altijd wat “sjieker” gevonden.

    Bij het zien van de foto van de Wegenwacht was de herkenning ook groot. Immers, ik was in die tijd bevriend met Harrij Banis, en zijn oudere broer (ik dacht Willem) reed als mobiel monteur in het Gooi op zo`n BSA zijspan combinatie en bij een ontmoeting met een auto met zo´n WW embleem werd er even keurig aan de pet getikt.
    Het was het summum in die tijd, zo´n mooi embleem op de bumper van je auto, één van de ANWB (blauw) en één van de WW
    (geel)
    De motor (met pech?) langs de weg op die foto is mij ook zeer bekend. Het is (volgens mij) een Norton Dominator met het featherbedframe. Wat een schoonheid (alleen die tank al)

    En die onderste foto is een mooi sluitstuk. Ik heb er zo één gehad en CBG heeft er zo één gerestaureerd.
    Leuk toch!

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Lees de privacyregels

%d bloggers liken dit: